Toplumun Engelli İnsanlara Tavrı
Engelli İnsanlara Karşı Toplumun Tavrı

Tarihsel Perspektif

Geçtiğimiz 40-50 yıl boyunca toplumumuzda engelli insanların idare ve tedavisine dair birçok değişiklik oldu. Ayrıca tıbbi tedavi ve bakım konusunda da birçok ilerleme yaşandı. Sonuç olarak bu bireylerin birçoğu ruh sağlığı kurumlarından çok toplum içinde yaşamaya ve ağız sağlığı bakımı için toplum-bazlı özel diş hekimlerine gereksinim duymaya başladı.

Bu degisimler nasil olustu?

20. yy öncesinde toplumsal tavır engelli insanların sağlıksız, kusurlu ve sapkın kişiler olduğu görüşünü yansıtıyordu. Yüzyıllar boyunca toplum bir bütün olarak bu insanlara korku ve acıma nesnesi olarak davrandı. Baskın tavır bu insanların topluma katılma ve ona katkıda bulunma becerisinin olmadığı ve yaşamak için yardım kurumlarına gereksinim duydukları yönündeydi.  

Genel anlamda, 1800’lü yılların sonlarına gelinmeden önce, mental retardasyonlu, serebral palsili, otistik ve/veya epilepsili insanlar evde yaşar ve onlara aileleri bakardı. Ağır ve yüksek oranda engelli bireyler için hayat süresi beklentisi günümüzdeki kadar uzun değildi.

1800’lü yılların sonlarına doğru eyalet ve yerel yönetim birimleri tarafindan gelişimsel engelli kişileri barındırmak için kurumlar
oluşturulmaya başlandı. Bu kurumlar genellikle şehir dışında kuruluyordu.
Bu ayrımcı işletme uygulaması toplumun bakış açısından kaynaklanıyordu. Ne
yazık ki toplumdan ayırmak engelli insanları daha da fazla
damgalar.

Zeka Özürlü ve Epileptikler için Florida Çiftlik Kolonisi 1920 yılında, Florida Gainesville’de inşa edildi. Kurum sakinlerinin yönetimi, ‘koruma-kollama’ modeline dayanmaktaydı. Onlar toplumsal programlara dahil edilmiyordu. Şu kesin ki, toplumdan ayrı tutulmak damgalayıcı bir durumdur.

Değişen Tavırlar

1960 ve 70’lerde meydana gelen bir çok yasal ve sosyal değişikliğin engelli bireylere karşı tutum ve onların tedavileri üzerinde büyük etkileri oldu.

  • Başkan John F. Kennedy tarafından kurulan bir Başkanlık Komisyonu zihinsel
    geriliğin ümitsiz bir durum olmadığını, önlenebilir ve iyileştirilebilir
    olduğunu teyit etti.
  • Başkan Kennedy 1963’te Zihinsel Gerilik Tesisleri
    ve Zihinsel Sağlık Halk Merkezleri Kurulması Kanunu’nu onayladı. Bu kanun
    engelli insanların bakımını sağlayan Birleşik Tesisler Üniversitesi’nin
    kurulmasını sağladı.
  • 1960’ların ortalarında oluşturulan Devlet Sağlık Sigortası Sistemi, gelişimsel engelli insanların ve onların ailelerinin tıbbi ve diğer uzun dönem bakım hizmetlerine güvenli bir şekilde ulaşabilmelerini sağladı.
  • Başkan Lyndon Johnson 1965’te mental retardasyon ile ilgili kalıcı bir başkanlık komitesi oluşturdu.
  • 1964’te Vatandaşlık Hakları Yasası onaylanmış ve yasanın prensipleri, gelişimsel engelli bireyleri de içeren birçok dezavantajlı gruba hemen ardından uygulanmıştır. Vatandaşlık hakları hareketi yayılmış ve tüketiciler organize olmaya başlamıştır.
  • ACLU (American Civil Liberties Union ) Amerikan Sivil Özgürlükler Birliği gibi grupların “kamuoyu yararı” çerçevesinde yürüttükleri hukuksal savunma gelişimsel engelli kişilerin haklarını genişleten yargı kararlarıyla sonuçlandı.
  • Başkan Nixon ülkedeki ruh ve sinir hastalıkları
    hastanelerindeki 200,000 zihinsel engelli kişinin üçte birinin destekli toplumsal yaşama kaydırılmasını hedef koştu. Nixon, Üst Savcı’nın zihinsel engellilerin haklarının kullanımını sağlaması ve İmar ve İskan Bakanlığı’nın bu bireylerin iskanını geliştirmesi için uygun yollar yaratmasını gerekli kılan başkanlık emirleri çıkarttı.
  • 1973’te çıkartılan Rehabilitasyon Yasası’ndaki bir madde, eyaletleri ileri derecede engelli kişilerin mesleki rehabilitasyon sorunlarına eğilmeyi, birinci derecede öncelikli olarak ele almalarını zorunlu tuttu.
  • Ek Güvenlik Geliri (SSI) ve destek sosyal hizmetlerin (Sosyal GüvenlikYasası’nın 20. maddesi) yaratılması gelişimsel engelliler için yapılan
    hizmetlere federal yardım yapılmasını sağladı.
  • 1973 Rehabilitasyon Yasası’nın 504. bölümü federal olarak desteklenen programlarda “engeli dışında kalifiye” kişilere karşı ayrım yapılmasını yasakladı.
  • Sosyal yardım desteği alan Zihinsel Engelliler için Ara Bakım Tesisleri’ne (ICF/MR)
    yeni standartlar getirildi.
  • Tüm Engelli Çocuklar için Eğitim Yasası (PL 94-142) 1975’de kabul edildi.
  • 1986’da kabul edilen Hava Taşıtı Erişim Yasası hava ulaşımı endüstrisinde ayrımcılığı yasakladı.
  • Adil İskan Yasası’na yapılan eklemeler kamu ya da
    özel iskanın satış ve kiralanmasında ayrımcılığı yasakladı. Evsahiplerinin kendi bütçelerinden erişilebilirliğe dair değişiklikleri yapmaları mecburi kılındı.
  • Son olarak, 26 Temmuz 1990’da Engelli Amerikalılar Yasası kabul edildi.Esas olarak bu yasa engelli kişiler için sivil hakların
    kanunlaşmasıdır. ADA (Americans with Disabilities Act) Engelli Amerikalılar Yasası tüm engelli kişilerin genel Amerikan yaşamına tam olarak dahil edilme hakkının
    garantilenmesini amaçlar.

1970 ve 80’lerde meydana gelen engelli kişilerin idaresine yönelik bu değişimlerin bir sonucu olarak Florida’daki gelişimsel engelli kişiler için kurulmuş olan altı kurum kapatıldı. Dört kurum hala calışmakta olsa da kapasiteleri önemli miktarda düşürülmüştür. Örneğin 1960’ta 2500 sakini olan bu kurumlardan birinde bugün sadece 540 kişi kalmaktadır.

1991’de yapılan bir Lou Harris anketi açıklayıcı ve olumludur. Soru yöneltilen kişilerden %98’i her kişinin yeteneklerinden bağımsız olarak genel toplum içinde yer alma fırsatına sahip olması gerektiğini düşünmektedir. Ek olarak, engelli kişilerin iş imkanlarının arttırılması yönünde güçlü bir istek de ortaya çıkmıştır; soru yöneltilen kişilerin %92’si engelli kişilere iş verilmesinin topluma ekonomik yararı olacağına inanmaktadır. Kabul etmeye yönelik güçlü bir eğilim ortaya çıkmıştır. Bu tutum
yüzyılın ilk yarısındaki egemen tutuma keskin bir biçimde zıttır.

Değişen Terminoloji

Engelli insanları tarif ederken kullanılan terminoloji toplumun eğilimindeki değişikliklere paralel olarak değişmiştir. Çok eski terimler idiyot, embesil ve moron gibi kelimeleri içermekteydi. Bu terimler şimdi ‘mental retarde’ veya ‘engelli ‘ ile yer değiştirdi. Son yıllarda kişinin engelini değil, bireyin kendisini vurgulamak önemli bir hale gelmiştir; örneğin mental retardasyonu olan kişiler yerine zihinsel engelli insanlar gibi.

Engelli insanlar engelleri ile değil, kabiliyetleri ile kabul edilmek istemektedirler. Bazı bireyler engelli yerine farklı becerileri olan terimini tercih etmektedir. Uzun yıllar önce Özürlüler için Diş Hekimliği Akademisi adını Engelli Bireyler için Diş Hekimliği Akademisi olarak değiştirdi.

Mevcut Statü

Sayılar dramatik; yaklaşık 52 milyon Amerikalı serebral palsi, mental retardasyon, depresyon, spinal kord yaralanması, görme bozukluğu, artirit veya müsküler distrofi gibi birkaçının adını saydığımız bazı engelleyici koşullara sahiptir. Sağlık bakımı ilerledikçe ve akut ve öldürücü koşulların birçoğu kronik ve tedavi edilebilir problemler haline geldikçe, bu hastaların sayılarındaki artış ve özel pratisyenlerden yardım alma çabaları artarak devam edecektir.

Bu yüzden diş hekimleri ve diğer ağız sağlığı çalışanları, ağız sağlığı tedavisinin etkileyeceği ve ağız sağlığı tedavisi üzerinde etkili olacak engeller, tehlikeli koşullar ve sistemik hastalıklara sahip hastaların teşhisi konusunda giderek artan bir sorumluluğa sahiptir. Bu da daha fazla hastanın kendi engelleyici durumlarıyla ilgili uyumlamalara gereksinim duyacağını ve kendi sistemik durumları ile optimal uyumlu ağız sağlığı bakım hizmetine gereksinim duyacağını göstermektedir.

Ağır engelli bireylerin günlük hayatını etkileyen bazı konular şunlardır:

  • toplum yaşantısı:engellerine uyumlu bir yerleşim sistemi mevcut mu? Finansal yardım mevcut mu?
  • ulaşım: ulaşım sistemi mevcut mu? Rahat mı? Ücretini kim ödüyor?
  • eğitim: özel eğitim mevcut mu? Eğitim piyasada geçerli mesleki beceriler ile sonuçlanıyor mu?
  • istihdam: işverenler engelli bir insanı çalıştırır mı? İşverenler gerekli uyumlandırmaları yapma konusunda istekli mi? Güvenilir ve karşılanabilir ulaşım mevcut mu?
  • Sağlık bakımı:toplumda tıbbi ve diş hekimliği tedavisi mevcut mu? Toplum Sağlığı Departmanı bakım sağlıyor mu? Maddi yardım mevcut mu? Ulaşım mevcut mu?

Tarihsel olarak, bu ‘özel hastaların’ birçoğu hastaneler, bakımevleri ve eyaletlere bağlı enstitülerde tedavi görmüşlerdir. Şu anda sadece özel ihtiyaçları ile kendi başlarına yaşayan bireylerin sayısındaki önemli artışa bağlı olarak, toplumun isteği de bu bireylerin önündeki fiziksel ve psikolojik engellerin uzaklaştırılması ve sağlık hizmetlerine ulaşmalarının desteklenmesi yönündedir. Bu bireyler için trend ; bakım hizmetlerinin geleneksel toplum bazlı sağlık bakım çalışanları tarafından verilmesi yönündedir. Ancak engelli insanlar toplumda kapsamlı bir ağız sağlığı hizmetine ulaşmada bir takım güçlüklerle karşılaştıklarını bildirmişlerdir. Bunun için birtakım nedenler tanımlanmıştır:

  • diş hekimliği servislerinin paralarının geri ödenmesindeki yetersizlik(örn:sağlık sigortası)
  • birçok diş hekimi engelli hastaları tedavi etmek için eğitilmemiştir.
  • bazı hastalar uyumsuzdur, diş hekimliği tedavisine direnir.
  • bazı diş hekimleri bakım sağlamak için özel ekipmanlara gerek olduğu inancındadır.
  • diş hekimleri diğer hastalardan ötürü çok meşguldür.

Mevcut durum hepimizin birtakım engelleri bulunan hastalara tedavi hizmeti sağlama konusunda bilgili ve yetkin bir hale gelmemizi gerektirmektedir.

başa dön